САБАБИ НУКТАГИРӢ АЗ АБӮҲАНИФА ЧӢ БУД?
Имрӯз дар ҷаҳон 60%-и мусулмонон пайравӣ аз мазҳаби ҳанафӣ намуда, дар бархе аз кишварҳои исломӣ қонун ва аҳкоми хонаводагӣ дар пояи ин мазҳаб амалӣ мегардад. Асосгузори ин мазҳаб Имоми Аъзам Абӯҳанифа мебошад, ки ҳамасрон ва донишмандони баъдӣ дониш ва истеъдоди баланди истинбот, парҳезгорӣ ва саховатмандии ӯро сутудаанд ва хидматҳои ӯро дар ҷодаи фиқҳ эътироф намудаанд. Аммо дар тӯли таърих аз даврони зиндагии ӯ то ба имрӯз аз ҷониби бархе мардум нуктагириҳое дар бораи ин шахсияти бузург ба назар мерасад. Ба вижа дар ҷодаи забондонӣ, яъне грамматикаи арабӣ ва фарогирии аҳодиси набавӣ аз Абӯҳанифа нуктагирӣ намудаанд. Чунонки, Ибни Халликон ривоятеро меорад, ки Имоми Аъзам дар иборае ба ҷойи ҳолати насб ҳолати ҷарро истифода бурдааст ва инро далели тақсири Абӯҳанифа дар илми забон шуморидааст. Вале ҳақиқат он аст, ки ин далел баёнгари тақсири Абӯҳанифа дар забондонӣ нест. Зеро донишмандони илми наҳв истеъмоли исмҳои шашгонаро дар ҳама ҳолоти эъробӣ дар баъзе лаҳҷаҳои арабӣ баён намудаанд, ки мардуми Кӯфа низ инро ба таври густурда истифода мебаранд.
Инчунин дар ради ин нуктагирӣ ривоят шудааст, ки Абӯҳанифа (р) аз як оят ё ҳадис чандин масъаларо истинбот менамуд, ки ин пеш аз ҳама аз иттилооти пурраи ӯ аз қонуну қоида ва мафҳуму вожаҳои арабӣ дарак медиҳад.
Абӯҳанифа ва мактаби раъй
Бархе аз муҳаддисон ва фақеҳони муосири Абӯҳанифа (р) ва баъд аз он нуктагирӣ намудаанд, ки ӯ раъй ва қиёсро бар ҳадис муқаддам мегузорад ва ҳатто дар пайи ин нуктагирӣ мактаби фиқҳии ӯро "мактаби раъй" хонда, дар муқобили он "мактаби ҳадис"-ро зикр намудаанд. Ин гурӯҳ ақидаи худро ба он тарҷеҳ медиҳанд, ки Абӯҳанифа мисли дигар имомон дар пайи гирдоварии аҳодис тавофи шаҳру деҳаҳо накардааст. Аз ин рӯ иттилооти ӯ маҳдуд ба теъдоде аз аҳодис буда, дар куллияи аҳодис ба таври комил ишроф надоштааст.
Агар ба жарфои ин нуктагириҳо назар намоем, маълум мешавад, ки ин ҳама беасос буда, аз рӯйи таассуб ва огоҳӣ надоштан аз ҳақиқати ҳоли ӯ маншаъ гирифтааст. Зеро дар ради ин суханҳо худи Абӯҳанифа гуфтааст: "Ба Худо қасам, ҳар кӣ бигӯяд, ки мо қиёсро бар насс (Қуръону ҳадис) муқаддам доштаем, дурӯғе гуфтааст". Дар дигар ҷо мегӯяд: "Нахуст ба китоби Худо амал мекунам, сипас ба суннати паёмбари акрам (с), пас аз он ба назариёти саҳоба, ки дар он иттифоқ бошад. Аммо агар дар масъалае ихтилоф дошта бошанд, дар сурате, ки байни ду ҳукм иллате ёфт шавад, бо истифода аз қиёс ҳукмеро бар дигаре тарҷеҳ медиҳем, то маъно рӯшан гардад. Аммо чун кор ба тобеин расад, мо низ мисли онҳо иҷтиҳод менамоем".
Донишмандони мунсифи замон ва баъд аз ӯ дар иттилои комил доштани ӯ аз аҳодиси набавӣ суханҳо гуфтаанд.
