Агар чунин амал аз ьайри паёмбар ба вуц;ъ ояд, онро каромот г;янд. Мисли ин ки ыазрати Саъд ибни Абиваццос Дащларо убур кард, вале пояш тар нашуд, ё ыазрати Умар дар вацти хутба хондан гуфт: ”Я Сорияту алщабала”. Мардуми онщо буда дар ыайрат монданд, ки он ыазрат дар миёни хутба чунин гуфт, ки “Ай Сория ба тарафи к;ы сангар бигир”. Баъдтар ыацицати кор барои эшон кашф шуд. Дар он айём цумандони лашкари ислом Сория ибни Заним дар Ироц муыориба дошт дар муыосира монда буд, аз ин хотир ыазрати Умар ;ро гуфтанд, ки сангар ба с;и к;ы бигир то раыо ёб|. Сория инро шунида чунин кард ва нащот ёфт. Чунин корыо таныо барои нусрати дин буду бас.

  Ба ьайри ин каромот ба манфиати шахс низ р;й додааст. Шахсе буд ба Худо наздик, ки Солат ибни Ашям ном дошт ба щое цасди сафар карда буд, вале дар роы маркабаш фавтид. \ ба с;и Худо дасти дуо бардошта бисёр тазарруъу зор| кард, то Худованд маркаби вайро аз нав зинда гардонад. Ба амри Худо маркаб зинда гашт. Чун он бузургвор ба хонаи худ расид писарашро гуфт, ки зинро аз маркаб бигирад то замоне он биосояд. Чун писараш зинро аз маркаб бардошт, он ба замин ьалтид, диданд ки он кайыо мурдааст. Чунин каромотыо ыац асту рост ва исботшуда аз аыли суннат вал щамоъат ва инчунин аз асыоби киром ыам чунин кароматыо ривоят шудааст.

  Авлиё шахсест, ки м;ъмину мусулмон ва соыиби тацво аст (ниг. сураи “Юнус” ояти 63).
Мацому мартабаи валиг| ба даъво ва таманно ыосил намешавад, балки он ба имони зиёд ва тацво ба даст меояд. Пеш аз он ки касеро авлиё г;ем бояд ба назар гирифт, ки м;ъмину мусулмони муттац| бошад ва дар щодаи тацво нисбат ба дигарон хеле боло царор дошта бошад ва билохира дар чорч;баи авлиё|, ки шариат муайян намудааст, биьунщад. Дар ин бора дар китоби с;фи Аллоыёр: ”Маслакул муттацин” шарыи муфассале ыаст.
 

  Мардуми мо мутаасифона фарци каромот ва фаросатро намедонанд. Ыазрати Холид заыр ошомид, вале сиыату саломат монд? Ин аст каромот. Чунин каромот аз ьайри асыоб низ ба вуц;ъ омадааст. М;ътазилаыо, ки чунин амалро дар худ надидаанд онро инкор мекунанд. Аыли Шиъа бошад каромотро хоси 12-имомашон медонанд. Ыазрати имоми Аъзам разияллоыу ъаныу бо щумыури уламо мувофицат карда мег;яд, ки ыар кори хорицул одат, ки аз анбиё сар занад м;ъщиза ва аз авлиё рух диыад каромот аст.
 

  Аз Аб; Алои Щузщон| разияллоыу ъаныу омада, ки гуфт:
“Кун толибан лил истицомати, ло толибан лил каромати”
Бош толиби истицомат дар шаръ ва набош толиби каромат.
  Зеро нафси инсон ба талаби каромот майл мекунад. Парвардигор истицомати инсонро дар шариат талабгор аст. Хулоса кашф намудани илм ба умури шаръия беытар аст аз умури кавния (каромот). Агар аввал набошад ё бошаду бануцсон бошад, пас бар зарари дин аст. Агар аввал бошаду сон| набошад боке нест.
 

  Аввал фаросати имония. Ин нурест, ки ба дили банда ;ро Аллоы таъоло щой медиыад. Ва ба сабаби он цувваи дарк ва фаыми банда меафзояд. Дар натища ба ыасби цувваи имони ыар банда ыосил мегардад. Шахсе имони цав| дошта бошад, фаросаташ ыам боцуввату баланд мегардад. Баъзе ба ин ацидаанд, ки фаросат мукошафаи нафс ва муайянаи ьайб буда ин ыам ба ыукму иродаи Аллоы таъоло ва яке аз мацоми олии имон аст. Валлоыу аълам.
 

  Дуюм фаросати риёзия. Яъне дар натищаи риёзат кашидан фаросат ыосил мегардад. Риёзат кам хоб рафтану бисёр ибодат кардан аст, кам гуфтану кам х;рдан аст. Дар хилват бештари вацт ибодат намудан ва сарк;б сохтани нафс аст. Фаросате ки аз ин ба даст меояд, муштарак аст байни м;ъмин ва ьайри м;ъмин. Ыаркадоме аз иныо метавонанд чунин фаросатро соыиб гарданд. Ин аз имон вобаста нест, ва онро вилоят гуфтан нашояд.
Чунки ьайри м;ъмин аз чунин фаросат ягон ыацци нафъдор ё ягон роыи росту дурустро кашф карда наметавонад, ин мисли хоб ва мисли тащриботи табибон аст. Кашфи чунин ашхос ба мисли кашфи табиб аст, ки набзи беморро дошта дарди ;ро муайян мекунад, ин ыам пешравии фаросат аст ва хуб ыам ыаст ба шарте, ки худро ьайбдон эълон нанамояд.
 

  Сеюм фаросати хилция ё халция аст. Дар ин масъала табибон китоби бисёре тасниф кардаанд. Дигарон низ чунин китобыо навиштаанд ва далелыо ыам овардаанд. Инчунин аст, ки ба хилцати инсон нигоы карда хулцашро баыо медиыанд, байни хилцат ва хулцати инсон иртиботе вущуд дорад, ки аз р;и аввал сониро муайян мекунанд. Масалан сари аз ыад хурдро далел медонанд ба ацлу тамизи кам ва сари шаклан миёнаро далел медонанд ба ацли дуруст. Инчунин аз чашми инсон ыолати цалбро муайян мекунанд. Ва монанди ин мисолыо зиёд аст ва лекин ыазрати Расулуллоы (с) фармудаанд, ки:  

«Аз фаросати м;ъмин ыазар кунед, зеро инсони м;ъмин ба нури Худо назар мекунад».

  Ва медонад чи бар инсон гузашту чи дар дил дорад. Чунин ыодисаыо дар асыоби киром гузаштааст (ниг. сураи “Ыищр” ояти 75).
 

Ва аммаллати такуну ли аъдоиыи мислу Иблиса ва Фиръавна вад Дащщола миммо рувия фил ахбори аннаыу кона ва якуну лаыум ло нусаммиыо оётин ва ло каромотин ва локин нусаммиыо цазоа ыощотин лаыум.
 

  Аммо корыои хорицул одате аз душманони Худо (щалла щалолаыу) мисли иблис, ки замоне дар машриц асту замоне дар маьриб ва инчунин дар ботини инсон баыри васваса андохтан ва мисли Фиръавн, ки дарёи Нилро ба хости худ щор| мекард (ниг. сураи “Зухруф” ояти 5) ё ыангоми ба цасраш ворид шудан цадамони аспаш бо хости ; дарозу к;тоы, тезу оыиста, пасту баланд мегашт ва мисли Дащщол, ки як инсонро мемиронад боз зинда месозад ва оянда низ чунин амалыо хорицул одат р;й хоыад дод. Мо оныоро м;ъщиза намег;ем, зеро м;ъщиза фацат хоси анбиё аст ва каромот ыам намег;ем, зеро каромот хоси авлиёву асфиё аст, ки м;ъмину мусулмону парыезгоранд. Аммо корыои ьайри одат агар аз ашхоси Худоношинос сар занад ыам ыещ таащуб надорад. Зеро дунё барои Худо арзише надорад ва ба касе чунин ыунар хоыад медиыад. Карам ва щуду бахшиши Аллоы таъоло ом аст. Ыощати душманони худро ыам раво месозад. Ин барои истидрощи оныост, яъне ривощу равнацашон аст. Вале оныо щои он ки р; ба Худо биёранду ба худ биёянд, баръакс худро гум месозанд ва ин лутфи Худованд бар зарару зиёни оныо царор мегирад. Ва бил охира ин ривощу равнацашон сабаби азобу уцубаташон мегардад (ниг. сураи “Аъроф” ояти 182).

Ва яьтарруна биыи ва яздодуна туьёнан ва куфран ва золика куллуыу щоизун ва мумкинун.
 

  Инсоныои Худо бехабар чун дар кори худ ривощу равнац бубинанд, онро эысони Худованд медонанд ва аз ин маьрур мегарданд. Агар фощир бошанд туьён мекунанд, агар кофир бошанд кофириашонро боз зиёдтар мекунанд, чунон ки Фиръавни лаъин 400-сол умр ба сар бурд ва ягон камбуд| надид. Ыатто ки дар ошхонааш зарфе нашикаст, ин щои ыайрат нест, чунин шуданаш мумкин аст ва нацлан собит гаштааст. Бубинед Иблис баъди мардуд шуданаш гуфт:”Ё раб м;ылат деы маро, то р;зи барангехтан”. Худованд инро ищобат кард ва м;ылат дод (ниг. сура “Ыищр” ояти 37).
 

  Боз мегардем хонандаи азиз сари масъалаи каромот. Шайх С;ырвард| разияллоыу ъаныу гуфта, ки бисёре аз мущтаыидини ибодатгузор шуниданд салафи солиыинро аз ончи дода шуда буд ба оныо аз каромот. Оныо аз ин каромот ва моыияти он хабардору огоы буданд ва д;ст медоштанд, ки ба чизе аз он баыравар бигарданд. Ва баъзеыоро, ки каромот ыосил намешуд дилшикаста буданд ва дар ваым мегирифтанд амалыои худро, ки оё оныо дурустанд ё на ? Талаб кардани нафс барои истицомат дар шаръ ин ыам мисли каромот аст чунончи, ки салафи солиыин карданд.
 

Ва коналлоыу таъоло холицан цабла ан яхлуца ва розицан цабла ан ярзуца.
 

  Ва буд Аллоы таъоло халцкунандаи махлуцот пеш аз халц кардани он махлуцот. Чунки сифати холицият дар Аллоы таъоло азалан вущуд дошт. Ва инчунин Аллоы таъоло розици махлуцот буд пеш аз ризц доданаш ва ин сифати азалии вай аст. Аллоы таъоло ба илми цадими худ медонист, ки ба сифати холицияташ махлуцотро халц мекунад ва ба сифати розицияташ махлуцотро ризцыои гуногун медиыад.
 

  Ыазрати имоми Аъзам раыматуллоыи ъалайыи бори дигар ин ду сифатро такрор кард, ки хосу ом бифаыманд, ки эътицоди дурусте, ки ба он эътимоду бовар| карда шавад ыамин аст. Ва эътицоди аыли суннат вал щамоъат ыам ыамин аст. Зеро гузаштани сифати холицият ва розицият дар васфи субыонаыу ва таъоло пеш аз вущуди халц ва пеш аз вущуди ризц ыацицат аст на баъд.