Ва мо закараллоыу таъоло фил Цуръони ыикоятан ъан Мусо ва  ьайриыи минал анбиёи ъалайыимуссалоту вассалом ва ъан Фиръавна ва Иблиса фаинна золика куллуыу каломуллоыи таъоло ихборан ъаныум ва каломуллоыи таъоло ьайру махлуцин ва калому Мусо ва ьайруыу минал махлуцина махлуцун вал Цуръону каломуллоыи таъоло фаыува цадимун ло каломуыум. 

Ва он чизеро, ки Аллоы таъоло зикр  кард дар Цуръон мисли ыикоят аз Мусо (а)  ва ьайри Мусо (а)  аз дигар анбиё (ба оныо салоту салом)  ва аз Фиръавн ва Иблис, пас албатта иныо ыама каломи Аллоы таъоло буда, хабаре аз оныост. Ва каломи Аллоы таъоло ьайри махлуц аст ва каломи Мусо  (а)  ва ьайри ; аз махлуцон махлуц аст. Цуръон каломи Аллоы таъоло буда цадим аст. Нест он каломи оныо. 

   Имоми Аъзам оварда, ки кофир шудани шахс ба махлуц гуфтани Цуръон ин куфрони неъмат аст, на куфре ки хорищ шавад аз миллати ислом. Чунки аыли суннат дар ыодис будани каломи лафз| хилоф надоранд. 

   Аммо шахсе, ки каломи нафсиро махлуц г;яд, кофир гардад, чунки он сифати Аллоы таъоло аст. Сифати \ ыодис нест ва махлуц ыам нест. Мацсад аз махлуц гуфтан мурод ”мухталац”, яъне  бофташуда бошад. Дар ин сурат инсон аз миллати ислом мебарояд. Ба ыамин хотир ыам Цуръони лафзиро ыам мутлацо махлуц гуфтан нашояд.  Ыар цавле дар Цуръон щой дошта бошад он каломи Аллоы аст, на аз оныо  (анбиё)  ва дигарыо.

Ва самиъа Мусо ъалайыиссалом каломаллоыи таъоло камо цолаллоыу таъоло:№Калламаллоыу Мусо таклима_.

Ва шунавид Мусо  (а)  каломи Аллоы таъолоро ыамчуноне, ки гуфт Аллоы таъоло дар Цуръони карим, ки:№Сухан гуфт Аллоы таъоло Мусоро_.

   Ыазрати Мусо  (а)  сухани Аллоы таъолоро бе восита шунавид.

Ва цад коналлоыу таъоло мутакаллиман ва лам якун каллама Мусо ъалайыиссалом.

Ва ба таыциц буд Аллоы таъоло мутакаллим (суханг;янда)  дар азал ва ыол он ки набуд сухан г;яд Мусо (а).

Ва цад коналлоыу холицан фил азали ва лам яхлуцил халца.

Ва ба таыциц буд Аллоы таъоло холиц дар азал. Пеш аз халц кардани халц \ таъоло сифати холиции азал| дошт.

Лайса камислиыи шайъун ва ыувассамиъул басир.

Нест мисли Аллоы таъоло чизе дар зоташ ва сифаташ, ва Аллоы таъоло шунавандаю бинанда аст.

  Ва бар ыама чиз цодир асту ва ыама чиз ба \ м;ытощу фацир аст.

Фаламмо калламаллоыу Мусо ъалайыиссалоту вассалом калламаыу бикаломиыиллази ыува лаыу сифатун фил азали.

Ва аммо вацте, ки Аллоы таъоло Мусо  (а)-ро сухан кард ба он каломе, ки сифати азалиаш буд бо ыамон сифат сухан кард. Бо каломе сухан гуфт, ки абадию азал| ва сифати хоси \ таъоло буд.

Ва сифотуыу куллуыо бихилофи сифотил махлуцин.
Сифатыои \ таъоло ыама ба хилофи сифатыои махлуцанд.
 

Яъламу ло каилмино, ва яцдиру ло кацудратино ва яро ло кар;ъятино ва ясмаъу ло касамъино ва ятакалламу ло какаломино.
Яъне:Аллоы таъоло медонад, вале на чун донистани мо ва \ цодиру тавоност, аммо на чун цудрату тавоно|мо, ва Аллоы таъоло мебинад на чун дидани мо, ва мешунавад на чун шунавидани мо ва сухан мекунад на мисли сухан кардани мо бандаыо.
 

Ва наыну натакалламу бил олоти вал ыуруфи, Валлоыу таъоло ятакалламу било олотин ва ло ыуруфин вал ыуруфу махлуцатун ва каломуллоыи таъоло ьайру махлуцатин.
Ва мо бошем ба воситаи забону даыону лабу дандон ва ыарфу овозу садо сухан мекунем, аммо Холици Щаббор бидуни ыамаи ин сухан мег;яд, зеро ки ыамаи оныо махлуцанд.
 

  Чун чизе махлуц аст сифати Аллоы таъоло шуда наметавонад. Калому сухани \ махлуц нест, Аллоы таъоло аз сифати махлуцыо пок аст. Мо ыещ чизро ба \ монанд карда наметавонем. Зеро, ки \ мег;яд :
№Ва лиллоыи масалул аъло_.
Яъне:Аллоы таъоло аз ыама мисолу монандсоз| боло меистад.
  Пас ч| гуна Аллоы таъолоро ба чизе аз махлуц монанд мекунем? Ин ыещ мумкин нест.
 

  Эзоы: Инсон ба воситаи тасвиру сурат, ки дар зеынаш ыосил мешавад ба цадри фаымишаш маълумот ыосил мекунад. Аммо Аллоы таъоло ыацицати ашёро ба таври кулл| ва щузъ|, зоыиран ботинан бо илми зотии самадияш, ки азал| ва абад| аст медонад. Цудрати мо дар донистани ашё нокофия аст ва ба ёрию нусрати беруна эытиёщ дорем. Аммо Аллоы таъолоро цудрат цадим аст ба мушоракати ьайр м;ытощ нест, зеро вай цодиру тавоно аст ба ыама чиз. Мо бандагон шаклыо ва рангыои гуногунро мебинем ва овозыоро мешунавем ва ин дидану шунавидан мувофиц ба ыиссу цуввати бино| ва шунаво| ба мо махлуцот аст, ки арзон| дода ба мо Аллоы таъоло.

Ва ыува шайъун ло калашёи ва маънаш шайъи исботуыу било щисмин ва ло щавыарин ва ло ъаразин ва ло ыадда лаыу ва ло зидда лаыу ва ло нидда лаыу ва ло мисла лаыу.

Гуфта метавонем ки \ таъоло шайъ аст, аммо на мисли ашёе, ки дар назар аст. Ва маънои шайъе, ки Аллоы таъолоро мег;ем ин аст, ки щисму щавыару араз нест \ зоти мутлац аст. Чунки щисм мураккаб асту маконгиранда ва ин нишонаыо ыодисанд.Щавыар низ маконгиранда ва щузъи тацсимнашавандаи щисм аст. Ин ыам ыодис аст. Араз он чизеро г;янд, ки дар щавыарыо ва щисмыо пайдо мешавад, аммо худ ба худ истода наметавонад. Мисли ранг, ыаракат, сукунат, таъм, бод, шамол ва дигару дигар.
 

  Худованд аз чунин эытиёщот муназзаы (пок) аст. Аллоы таъоло аз ыадду андоза ниыоят пок аст. Бинобар ин ищозат нест, ки биг;ем Худованд ба ин ыадду андоза чунину чунон аст. Таныо мег;ем “Аллоыу акбар”- Худо бузург аст аз ыама чиз. Илми инсон ыамаи чизро муайян ва иыота карда наметавонад, пас ч| гуна ыадду ыудуди Худовандро муайяну иыота кунад?
  Ыещ гоы натавонад ва ыаргиз набояд ин фикрро дар сар щой бидиыад. Зеро ин аз ацл боло аст ва баыскунанда ыалок шавад. Аллоы таъолоро шарику монанд ва ;ро зидду манъкунанда аз чизе нест. Агар мебуд ыещ гоы дунё ба як низоми муайян намеистод.
 

Ва лаыу ядун ва ващыун ва нафсун камо закараллоыу таъоло фил Цуръон.
Ва мар Аллоы таъолоро яду (даст) ващыу нафс ыаст чунон, ки дар Цуръон зикр кардааст ыамаи ин муносибу хос ба худаш аст ва монанд надорад.
 

Фамо закараллоыу таъоло фил Цуръони мин зикрил ващы вал яди ван нафси фаыува лаыу сифатун било кайфин. Ва ло юцолу анна ядаыу цудратуыу ав неъматуыу лианна фиыи ибтолус сифати. Ва ыува цавлу аылил цадари вал иътизоли. Ва локин ядуыу сифатуыу било кайфин.
Аз ващы (р;й)-и Аллоы таъоло дар Цуръони мащид дар чанд сура ишора рафтааст. Аз щумла ояти 20-уми сураи “Лайл”, ояти 27-уми сураи “Арраымон”, ояти 115-уми сураи “Бацара” ва ояти 88-уми сураи “Цасас”.
Аз яди ; бошад дар ояти 10-ум дар сураи “Фаты”, ояти 75-уми сураи “Сод” ва 83-юми сураи “Ёсин” зикр рафтааст. Ва дар бобати нафси \ бошад ояти 116-уми сураи “Моида”, ояти 11 ва 48 сураи “Сод” далел шуда метавонад ьайр аз ончи дар боло гуфтем, инчунин дар Цуръон аз зикри айн (чашм) низ ишора рафтааст.
Ончиро ки Аллоы таъоло дар Цуръон зикр кардааст ва мансуб ба худ хондааст, ыамаи оныо сифатыои \ таъоло мебошанд муносиб ба худашу бекайфиятанд.
 

  Мисол : Мо наметавонем биг;ем, ки яди \ таъоло цудрати вай аст, зеро ки таъвил кардан щоиз нест. Таъвил кардани сифат хилофи мазыаби аыли салафи солеы аст. Ва инчунин гуфта наметавонем, ки яди Аллоы таъоло неъмати Аллоы таъоло аст. Ва инчунин гуфтан щоиз нест, ки ващыи \ худи ;ст ва айни \ басару биноии вай аст. Чигунагии оныоро таныо Худованд медонад, на мо. Зеро банда дар фаыми комилии он сифоти Аллоы таъоло ощиз аст. Мо имон дорем ва ицрорем ба ин яду ващыу айну дигару дигар, аммо бе кайфияти он ва бемушобиыату монанд донистан ба махлуцот.
 

Ва ьазабуыу ва ризоуыу сифатони мин сифотиыи таъоло било кайфин.
Ва ьазаби \ таъоло ва ризои \ таъоло сифатанд аз сифоти Аллоы таъоло бе чигунаг| ва бе тафсили оныоки аз сифоти афъоланд ё аз сифатыои зот. Ьазаби Аллоы ва ризояш мисли авсофи халцаш нест.
 

  Чунки ин ду сифат аз сифоти муташобиыа ыастанд дар ыацци Аллоы таъоло. Бинобар ин ыазрати Имом тобеъи щумыури салафи солиыин шуда ва ба ыазрати Имом щамиъи халаф (пайравонаш) ицтидо кардааст. Бинобар ин ду сифатро таъвил накардаанд ва нагуфтаанд, ки мурод аз ьазаб иродаи интицом ва аз ризояш машияти (хостани) неъматыо аст. Ыар чизе, ки муташобеы бошад мо ба он имон меорем, чунки ба дарки аслаш ощизем. Ин муташобиыот дар Цуръон ва ыадисыои Расулуллоы (с) вущуд доранд.
Аз ыазрати имоми Аъзам (р) пурсиданд, ки чунин ворид шуда, ки Ыац субыонаыу ва таъоло ба осмони дунё дар сеяки охири шаб мефарояд? Ыазрат гуфтанд: “Оре, локин било кайф”, яъне чи хел будани онро мо дарк намекунем. Ба ин монанд ыадис бисёр аст. Инчунин оят.
      №Арраымону алал арши иставо_.
  Дар Цуръони мащид омадааст аз ин ыазрати Имом мег;яд, ки мо ицрор мекунем, ки Аллоы бар Арш аст. Аммо Аллоы таъоло бар Арш м;ытощ нест, ки бар он царор ёбад. ыоло он ки \ таъоло муыофизи Арш в ьайри Арш аст. Агар фаразан \ таъоло м;ытощи Арш мешуд, ыаргиз мисли махлуц бар эщоди олам ва тадбири ; цодир шуда наметавонист. Саволе ба миён меояд, ки агар Аллоы таъоло ба нишастан эытиёщ медошт, пеш аз халц кардани Арш ба кущо нишаставу царор дошта буд? Ыол он ки Аллоы таъоло аз м;ытощият муназзаы аст.
 

  Ыазрати имом Моликро вацте аз ояти дар боло зикр шуда пурсиданд, дар щавоб гуфт: “истиво” маълум асту кайфият мащыул ва савол аз ин бидъат аст, ва имон доштан ба ин вощиб. Ин аст тарицаи салафи солиыин дар боби таърифи сифатыо ва оятыо ва ыадисыои муташобеыа. Дар ин кор таъвил лозим нест. Ыар ки аз аыли суннат вал щамоъат бошад, бо роыи ин ду имом равад ыаргиз гумроы намешавад. Иншоаллоы.
 

Халацаллоыу таъоло ашёъа ло мин шайъин ва коналлоыу таъоло олиман фил азали бил ашёи цабла кавниыо. Ва ыуваллази цаддарал ашёъа ва цазоыо.
Худованди таъоло халц кард ашёву оламро на аз чизе на аз моддае. Монанди одам, хок, об, гил, санг, ыаракат, торик| ва ьайраву ыоказо. Аллоы таъоло аз ьайри мисоли собиц халц кард.
 

  Агарчи баъзе ашё аз баъзе дигар халц карда шудааст, вале асли он аз ыещ (адам) офарида шудааст. Ва буд Аллоы таъоло олиму доно дар азал ба ыама ашё пеш аз буданашон ва таыаццуцашон дар олами пайдоиш (нигаред ба ояти 140-уми сураи “Аызоб”). Аллоы таъоло ашёро пеш аз халц шуданашон бо рангу навъ медонист. Аллоы таъоло тибци иродаи худ ашёро тацрир кардааст ва бинобар ыикмати худ дар иншо ва эщоди худ ыукму цазо кардааст.
 

  Далели гуфтаи боло : дар ыадис омадааст, ки аввалин чизе ки Аллоы таъоло халц кард, Цалам буд ва амр кард ба он ки бинавис, Цалам гуфт ё раб:чиро нависам?Аллоы таъоло гуфт бинавис ончиро, ки коин аст то р;зи циёмат.
Аз ин щиыат аст, ки аыли ыац гуфтаанд:”ыацицати ашё собит аст” Ашё ашё аст ва на ваыманду на хаёл.
Ва фармудаанд ыазрати имом, ки тацдири нек| ва бад| ыама аз Аллоы таъоло аст. Агар касе тацдири нек| ва бадиро аз ьайри Аллоы таъоло донад, кофир асту ва тавыидаш ботил.
  Пайдо шудани ыамаи ашё вобастаг| дорад ба амри Аллоы таъоло. Гур;ые ацида доранд, ки ыамаи ашё ыацицат надоранд, иныо ыама ваыму хаёланд, мисли хоб дидан. Ин ацида ботил аст.
 

Ва ло якуну фиддунё вало фил охирати шайъун илло би машиятиыи ва ъилмиыи ва цазоиыи ва цадариыи ва катбиыи фил лавыил маыфузи, валокинна катбаыу бил васфи ло бил ыукми.
Ва нест дар дунё ва охират чизе мавщуду ыодис дар кадом ыолате ки бошад, магар ки ыаст ба машияту иродаи \, ва илми \ ва цазои \, ва цадари \ ва мувофици навиштаи вай аст дар Лавыул маыфуз. Лекин китобати Аллоы таъоло дар ыацци кулли шайъ ба васф аст на ба ыукм, яъне ки шайъ чунину чунон аст.