САВОЛ:  Дар масъалаи ҳақиқати азоби биҳишту дузах ихтилофҳои назар вуҷуд доранд?

Дар чанд нуқтаи ин мавзуъ ихтилоф аст:

1-Дар ҳақ буданашон. Ҳақ будани биҳишту дузахро тамоми касоне ба Худо ва рўзи қиёмат кофиранд инкор мекунанд. Дар ин ҷумла метавон ғайр аз мулҳидон, файласуфон ва баъзе тоифаҳои аз ислом хориҷшуда, амсоли қаромитиҳоро метавон шомил кард.

2-Дар ин, ки махлуқ ва мавҷуданд ё фардои қиёмат махлуқ мешаванд. Дар ин масъала тоифаи муътазила ихтилоф карда мегўянд, ки то ҳол махлуқ нашудаанд ва фардои қиёмат махлуқ хоҳанд шуд.

3-Дар макони Биҳишту Дузах. Дар масъалаи мазкур машҳур ин аст, ки биҳишт аз ҳафт табақаи осмон болотар дар зери арши Аллоҳ таъоло қарор дорад. Аммо дар макони дузах ихтилоф мебошад. Баъзеҳо онро дар қаъри замин мегўянд ва баъзе дигар дар ин масъала таваққуф карданро авло муътиқиданд.

4-Дар фано ёфтани биҳишту дузах. Тоифат ҷуҳамиҳо ба хилофи мо ақида доранд, ки биҳишту дузах бо ҳамроҳии аҳлашон фано меёбанд ва нест мешаванд.

5-Дар таъғир ёфтани азоби дузах. Баъзеҳо амсоли Ибни Арабии Суфӣ (560-638 ҳ.) ва пайравонаш ақида доранд, ки бадани дузахиён ба сухтани оташ одат мекунад ва азоби оташ аз онон дур мешавад ва аз оташ лаззат мебаранд.

6-Дар фано ёфтани дузах ва азобаш. Баъзеҳо, амсоли Ибни Таймияи Ҳанбалӣ(661-728 ҳ.) ва пайравонаш ақида доранд, ки биҳишт ҷовидон боқӣ мемонанд, вале дузах фано меёбад ва маънои ҷовидон мондани дузахиён дар дузах макси тавил, яъне бақои дурудароз аст ва абадӣ намебошад.